Święty Atanazy należy do czołowych postaci wieku IV, który nazywano wiekiem herezji i wielkich obrońców Kościoła. To przede wszystkim dzięki jego wierze i działalności arianizm nie zdołał przezwyciężyć zdrowej, ortodoksyjnej nauki.
Święty urodził się w Egipcie, prawdopodobnie w Aleksandrii, ok. 295 roku. Posiadał wszechstronne wykształcenie, co widać po jego pismach. Młodość świętego przypadła na krwawe prześladowanie w czasach cesarza Dioklecjana (297-313) i jego następcy – Galeriusza (305-311). Atanazy wychowywał się przy biskupie Aleksandrii, św. Aleksandrze. Został wyświęcony na diakona i został jego sekretarzem. Jako autor listu św. Aleksandra do biskupów, w którym błędy Ariusza poddał szczegółowej analizie i krytyce, został zaproszony na Sobór Nicejski (325), na którym zajaśniał mową i wiedzą teologiczną tak dalece, że można powiedzieć, iż przyczynił się w głównej mierze do potępienia przez ojców soboru Ariusza.
Po śmierci św. Aleksandra, Atanazy został wybrany na jego następcę. Wkrótce po tym cesarz Konstantyn rehabilitował Ariusza, odwołał go z wygnania i zaczął sprzyjać jego zwolennikom. W odpowiedzi na to, Atanazy rozpoczął wizytację swojej diecezji i umacnianie w ortodoksyjnej nauce. Oskarżony przez ariańskich biskupów o błędy kanoniczne i spisek przeciw cesarzowi, odparł jednak te zarzuty przed samym władcą. Również wobec kolejnych zarzutów, wykazywał swoją niewinność. Jednakże podczas synodu w Tyrze w 335, wrogowie przypuścili na Atanazego atak frontalny, który o mało co nie skończył się śmiercią. Mimo wstawiennictwa św. Antoniego Pustelnika, nasz święty został skazany przez cesarza na banicję do Trewiru w Galii. Powrócił stamtąd dopiero po śmierci władcy w 337 roku.
Rok później, ponownie fałszywie oskarżony przez ariańskich biskupów, wygnany, udał się do Rzymu. Tam znalazł poparcie papieża, który nakazał namiestnikowi Egiptu przyjęcie Atanazego na jego stolicę biskupią. Po kilku latach spokoju, w 355 roku kolejny cesarz, Konstancjusz II, zafascynowany arianizmem, rozpoczął prześladowanie Atanazego chcąc ostatecznie rozwiązać sprawę kłopotliwego biskupa. Przez 6 lat święty zmuszony był do ciągłej ucieczki. Podczas niej nie zaprzestał walki o przywrócenie ortodoksji – napisał dwa pisma przeciw arianom do prawowiernych biskupów (m.in. do św. Hilarego z Poitiers), którzy na synodach w Rimini i Seleucji jednogłośnie poparli Atanazego.
Gdy nastał nowy cesarz (361 r.), nastąpiła krótka odwilż, gdyż Julian Apostata chciał pokazać się jako władca otwarty i tolerancyjny. Jednakże szybko zaczął sprzyjać poganom i na fali prześladowań nakazał namiestnikowi Egiptu usunąć Atanazego, który powrócił do Aleksandrii dopiero po śmierci władcy.
Po raz piąty święty musiał opuścić swoją stolicę, zmuszony do tego dekretem ariańskiego cesarza Walentyniana. Jednakże jego powrotu domagali się wierni. I tak w 369 roku, Atanazy, już jako starzec, powrócił. Zmarł 4 lata później, w nocy z 2 na 3 maja.
Święty Bazyli później nazwał go jedynym obrońcą Kościoła w czasach, w których szalał arianizm. Przed Sobór Konstantynopolitański II (553) został zaliczony do świętych nauczycieli Kościoła.