Informacji o życiu św. Agaty dostarczają nam akta jej męczeństwa pochodzące z V w. Wg nich Agata przyszła na świat w Katanii na Sycylii ok. 235 r. Przyjąwszy chrzest postanowiła poświęcić swoje życie dla Chrystusa, a także złożyła ślub czystości.
Agata swoją wyjątkową urodą zwróciła uwagę namiestnika Sycylii, Kwincjana. Poprosił ją o rękę, ale ona odrzuciła jego oświadczyny, wzbudzając w nim gniew i pragnienie zemsty. W tym czasie chrześcijanie byli prześladowani, więc Kwincjan aresztował Agatę, oskarżając ją o wyznawanie zakazanej religii. Na początku próbował ją zniesławić przez pozbawienie niewinności. W tym celu oddał ją pewnej rozpustnej kobiecie, Afrodyssie. Starania te nie przyniosły pożądanego przez Kwincjana skutku i Agata zachowała czystość. Wtedy namiestnik poddał ją torturom i kazał obciąć jej piersi. Wkrótce Katania została nawiedzona przez trzęsienie ziemi. Zginęło w nim wielu pogan. Odczytano to jako karę Bożą za torturowanie Agaty i przestano ją męczyć. Ostatecznie Agata zginęła rzucona na rozżarzone węgle. Stało się to 5 lutego 251 r.
Ciało męczennicy złożono w bezpiecznym miejscu poza miastem. Pierwsza bazylika ku jej czci została wzniesiona w Rzymie za papieża Symmachusa. Kolejną świątynię postawił dla niej św. Grzegorz Wielki w 953 r., a trzeci kościół pod wezwaniem św. Agaty został wybudowany na Zatybrzu za czasów papieża Grzegorza II. Obecnie ciało św. Agaty znajduje się w katedrze w Katanii. Znajduje się tam również welon świętej, dzięki któremu Katania została wielokrotnie ocalona. Św. Agata jest patronką Sycylii, miasta Katanii oraz osób wykonujących zawody związane z ogniem, m.in. ludwisarzy, kominarzy. Jest wzywana w chorobach piersi oraz przez matki karmiące. Jest także wspomożycielką w czasie pożarów, zwłaszcza spowodowanych przez uderzenie pioruna.
W polskiej tradycji ludowej w dniu św. Agaty święcono sól, chleb i wodą. Uważano, że te poświęcone pokarmy, zwłaszcza sól, wrzucone w ogień tłumią go. O tym przekonaniu przypominają dwa przysłowia: „Gdzie święta Agata, bezpieczna tam chata” oraz „Sól świętej Agaty strzeże od ognia chaty”. Poświęconą w tym dniu sól wsypywano także do podczas drążenia studni lub przy jej czyszczeniu, co miało zapewnić wodzie czystość. W północno – wschodniej Polsce chleb i sól św. Agaty uważano za lekarstwo na bezpłodność, a także podawano je położnicom i karmiącym matkom. Chleb leczył również ból gardła, a dodany do ziarna na siew miał zapewnić obfite plony. Dzień św. Agaty uważany był też za zapowiedź nadchodzącej wiosny. Wierzono, że w tym dniu jaskółki opuszczają swoje zimowe kryjówki, a jeśli świeci wtedy słońce, to jest to zapowiedź szybkiego końca zimy.
Na koniec tekst modlitwy do św. Agaty pochodzącej z 1857 r. („Nabożeństwo codzienne ku nieustającej nigdy czci i chwale Boga w Trójcy Jedynego, Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej i Świętych Pańskich dla wygody ludzi nabożnych i zbawiennego dusz chrześcijańskich pożytku z nowym rozmaitych modlitew przydatkiem krótko zebrane”):
Święta Agato, zacności swojéj równająca się cnotą, gardzicielko przyjaźni, i wzgląd ludzkich, a miłośnico Chrystusowa, i czystości. Tyś jest Patronką broniącą od ogniów pokazałaś to, kiedyś Ojczyznę swoję płaszczem twoim od spalenia zachowała; proszę cię serdecznie, abyś mnie, i bliźnich moich broniła od ognia, i wyjednała u Boga ugaszenie ognia pożądliwości, i zapalczywości w gniewie, a najbardziej, żeby dusza moja ogniem piekielnym nie gorzała, który dla mnie zaléj Jezu Ukrzyżowany, Krwią Twoją Najświętszą przez Panieństwo, i męczeństwo Świętéj Agaty, obmyj mnie ze wszystkich grzechów żebym był (była) czystym (czystą) w oczach twoich, jako ta Święta Panna, i z nią Ciebie chwalił (chwaliła) na wieki, Amen.